Voor wat, hoort wat. Zo denken wij tenminste, maar in de natuur komen een heleboel diensten voor niets. Denk aan een warm zonnetje, regen voor de planten of wind mee op de fiets. Deze cadeaus uit de natuur omschrijven we als eco­­systeemdiensten.  

Deze ecosysteemdiensten krijgen we van bijvoorbeeld bos, oceaan en grasland en de biodiversiteit daarin. Zolang een ecosysteem in balans is kunnen we op veel verschillende ecosysteemdiensten rekenen. Goed zichtbare diensten, zoals een  mooi divers landschap, maar ook onzichtbare diensten zoals de opname van CO2 door weilanden rijk aan kruiden.

Mensen brengen allerlei veranderingen aan in het landschap. Dat hoeft niet slecht te zijn, maar als we een ecosysteem uit balans brengen kan dat betekenen dat bepaalde ecosysteemdiensten verminderen. Wie verantwoordelijk is voor de arbeid en het geld wat nodig is om de verdwenen of verminderde ecosysteemdienst te herstellen, is niet altijd duidelijk. Is dat de eigenaar van de grond? Degene die het ecosysteem hebben verstoord? Of de mensen die van de ecosysteemdienst profiteren?  

Natuurfuncties een prijs geven is ingewikkeld, want de ecosysteemdiensten zijn voor iedereen gratis te krijgen en er hangt dus geen prijskaartje aan. Maar nu we steeds meer ecosysteemdiensten zien verdwijnen zonder vervanging lopen we tegen de vraag aan: wie moeten we hoeveel betalen om het op te lossen? 

Boeren als landschapsbeheerders 

Een groot deel van de Nederlandse grond wordt beheerd door boeren. Het is dus logisch om aan hen te vragen om ecosysteemdiensten te ondersteunen. Soms doen ze dat al, vaak onbewust. Bijvoorbeeld het weiden van de koeien. Koeien in de wei is één van de karakteristieke kenmerken van het veenweidelandschap en wordt door veel omwonenden en recreanten gewaardeerd. Een ecosysteemdienst dus. Voor sommige ecosysteemdiensten is subsidie, de overheid beloont leveraars van zogenaamde Groenblauwe Diensten. Ook bij het ANLb en de eco-regeling kunnen boeren beloning krijgen. Maar wat we van veel boeren horen is dat de bestaande subsidies niet eens genoeg zijn om hun kosten te dekken. Wij besloten om ons netwerk van boeren in te zetten om op zoek te gaan naar de werkelijke beheerkosten van bepaalde ecosysteemdiensten, met genoeg ruimte voor eigen initiatief bij de boer. 

“Wij besloten om ons netwerk van boeren in te zetten om op zoek te gaan naar de werkelijke beheerkosten van bepaalde ecosysteemdiensten, met genoeg ruimte voor eigen initiatief bij de boer. ”

Vertrouwen in resultaten 

Samen met onze partners hebben we een methode ontwikkeld waarbij de boer bijhoudt hoeveel het kost om tot een bepaald resultaat te komen, zonder dat we daarbij regels stellen over hoe de boer dat voor elkaar krijgt. Zo laten we ruimte over voor ondernemerschap, vakmanschap en creativiteit. Op een aantal percelen gaan de deelnemers aan één van de zes gewenste beheereffecten werken, zoals een mozaïeklandschap of verminderde veenoxidatie. Hoe ze dat doen houden ze bij door financiële informatie en een urenlogboek met ons te delen.  

Een vernieuwend kenmerk van dit project is dat de boer in de bestuurdersstoel zit. Die kent zijn grond als geen ander en heeft het netwerk en vakmanschap om zelf tot oplossingen te komen. Tijdens de studiegroepen overleggen we, ondersteunen we waar nodig en kunnen de boeren informatie met elkaar uitwisselen over agrarisch natuurbeheer.  

De boer als ondernemer 

Boeren krijgen een vaste prijs voor hun melk, ze kopen voer en materialen voor vaste prijzen per bulk in en stellen dus niet vaak meer vragen zoals: hoeveel is mijn arbeid waard? Nu denk je, wat heeft dat met ecosysteemdiensten te maken? Veel, want in dit project vragen we behoorlijk wat ondernemerschap van boeren. Ze moeten zichzelf een uurtarief geven, facturen en offertes maken en opsturen, en allerlei financiële gegevens delen. Daarbij viel ons op dat veel boeren daar wel wat hulp bij konden gebruiken, omdat de markt en de overheid de boer steeds meer in het hokje van leverancier heeft geduwd in plaats van hem zijn bedrijf als ondernemer te laten leiden. Ondernemerschap is de kiem van innovatie. Wij zien een geweldige kans bij ecosysteemdiensten om de boer weer in de bestuurdersstoel te zetten, met op de horizon een natuur inclusiever en duurzamer bedrijf. 

“We hebben nu ook beter inzicht in wat het beheer kost, maar zijn we er nog niet over uit wíe dat moet gaan betalen. Want er zijn meerdere partijen die baat hebben bij de ecosysteemdiensten, waaronder ook de boer zelf. ”

Hoe verder 

We hebben bij 12 boeren in Rijn en Gouwe Wiericke en bij 13 boeren in Rijn, Vecht en Venen onderzoek gedaan naar de kosten van gewenste beheereffecten en zijn bezig tot een conclusie te komen. In de eerste helft van 2024 brengen we een rapport uit met alle geleerde lessen en uitdagingen. We houden je op de hoogte via onze nieuwsbrief, schrijf je hier in voor de algemene nieuwsbrief.

Een voorzichtige conclusie die we wel alvast willen trekken is dat we graag door zouden willen met dit project. Felix, projectleider bij Wij.land, zegt “We willen zeker verder onderzoeken hoe de boer als landschapsbeheerder eruit kan zien. En daarnaast hebben we nu ook beter inzicht in wat het beheer kost, maar zijn we er nog niet over uit wíe dat moet gaan betalen. Want er zijn meerdere partijen die baat hebben bij de ecosysteemdiensten, waaronder ook de boer zelf. Dan is nog de vraag hoe je dat wil betalen, via de markt of door subsidies. Er is nog genoeg te doen.” 

Meer weten over project ecosystemen of contact opnemen? Bekijk de projectpagina.