Een belangrijk principe achter het werk van Wij.land is regeneratieve landbouw, een term die steeds vaker in de media opduikt. Maar waar staat het voor en wat betekent het voor Wij.land?

Herstellende landbouw

Regeneratieve landbouw is meer dan verduurzaming van de landbouw. Dat het duurzamer kan en moet, daar is vrijwel iedereen het over eens. Landbouw heeft op veel plekken in de wereld afgelopen decennia een negatieve impact gehad op de bodem, het grondwater en de biodiversiteit (lees ook Wat is biodiversiteit?). De verduurzamings- oplossingen gaan vaak over het verminderen van deze negatieve impact. Bij regeneratieve landbouw wordt niet alleen gekeken hoe de negatieve impact verminderd kan worden, maar wordt ook gewerkt aan herstel en juist gebruik gemaakt van natuurlijk processen. Niet tegen, maar met de natuur werken dus. Regeneratieve landbouw levert uiteindelijk een positieve bijdrage aan natuur, milieu, klimaat, voedselzekerheid en sociale omstandigheden.

De bodem centraal

Bij regeneratieve landbouw staat de bodem centraal. Afgelopen decennia hebben we de bodem vrij eenzijdig chemisch benaderd, en ingezet op gebruik van kunstmest en pesticiden. Dit heeft tot hoge productie en efficiëntie geleid, maar ook tot verlies van (bodem)biodiversiteit en een eenzijdig landschap. Soms is het schadelijke effect duidelijk zichtbaar, zoals in gebieden in Spanje of Australië waar Commonland landschapsherstelprojecten heeft opgestart.

In het Nederlandse veenweidegebied is de achteruitgang van de bodem een stuk minder zichtbaar. Hier hebben we geen geërodeerde hellingen of kale uitgeputte akkers. Toch is de bodem vaak uit balans, zijn mineralen uit de bodem verdwenen en is het bodemleven sterk achteruitgegaan. Bovendien klinkt de veenbodem in door ontwatering. Met vernieuwde inzichten en waardering over de bodembiologie probeert regeneratieve landbouw deze balans weer te herstellen en de potentie van de natuur maximaal te benutten.

Bodemleven laten terugkeren

Een gezonde bodem, met alles wat er in leeft, zorgt voor plantengroei, regulatie van koolstof in de bodem, een goede waterhuishouding en het in gang houden van nutriëntenkringlopen. Zo werken planten van nature samen met schimmels en bacteriën om voedingsstoffen uit de bodem of de lucht beschikbaar te maken voor de plant. Bodemdieren als regenwormen zorgen voor verwerking van plantenresten en opbouw van organisch materiaal in de bodem, en dragen door hun gangen bij aan een goede waterhuishouding. Uiteraard draagt de bodem ook bij aan biodiversiteit. Een deel van deze functies zijn, door achteruitgang van het bodemleven, verslechterd. Het opnieuw bevorderen van dit bodemleven versterkt de productiviteit en weerbaarheid van de bodem. Elke stap richting bodem- en landschapsherstel is regeneratief.

Verhoging organische stof en vastlegging koolstof

Van nature bevat de grond veel organische stof in de vorm van deels verteerde resten van planten en andere organismen. Op deze manier wordt ook veel koolstof – ooit door planten uit de lucht gehaald en omgezet in plantenmateriaal – voor lange tijd vastgelegd. Onder andere bodembewerking heeft er afgelopen jaren voor gezorgd dat de hoeveelheid organische stof in de bodem is gedaald en veel CO2 uit de bodem is vrijgekomen. Gezien de opwarming van de aarde natuurlijk een ongewenste ontwikkeling. Door regeneratieve landbouw kan dit proces weer worden omgekeerd.

In de akkerbouw kunnen minimale bodembewerking, diverse gewasrotaties en de teelt van groenbemesters – gewassen die in de bodem worden ingewerkt – het organischestof-gehalte verhogen, waarmee koolstof weer wordt vastgelegd in de bodem. Bij melkveehouders gaat het meer om bodemleven en mineralen in balans, blijvend grasland met meer kruidenrijkdom, begrazingsstrategieën, natuurlijke bemesting en opbrengen van organisch materiaal zoals compost of bokashi.

Vermindering bodemdaling

In het geval van het veenweidegebied is de veengrond bovendien door ontwatering geoxideerd, wat CO2-uitstoot en bodemdaling veroorzaakt. Een doorgaand proces dat geremd of gestopt moet worden. Dat kan door te experimenteren met natte teelten, of de waterhuishouding in weilanden met innovatieve oplossingen zoals subirrigatie te verbeteren.

Niet biologisch, toch regeneratief

Regeneratieve landbouw put uit tientallen jaren wetenschappelijk en toegepast onderzoek door de wereldwijde gemeenschappen van biologische landbouw, agro-ecologie, holistisch management, permacultuur en agroforestry. Er is nog geen vastomlijnde definitie en het begrip wordt weleens verschillend uitgelegd. Soms wordt regeneratieve landbouw gezien als een vorm van biologische landbouw, of een landbouwsysteem dat ‘nog verder gaat’ dan biologisch en biologisch-dynamisch. Dat is echter een misvatting. Regeneratieve landbouw is een brede set van methoden, waar het eindpunt een gezond en veerkrachtig landschap is. Ook een gangbare boer kan stappen zetten richting regeneratieve landbouw, zonder aan de specifieke eisen van biologisch te voldoen. Wel zijn er veel raakvlakken, net als het geval is met kringlooplandbouw: we willen zo min mogelijk input en zo veel mogelijk een gesloten kringloop. Dat geldt ook grotendeels voor natuurinclusieve landbouw. Je zou kunnen zeggen dat natuurinclusief werken een onderdeel is van regeneratieve landbouw.

In het TKI-onderzoeksproject Regenerative Farming, waarin we partner zijn en waarin vier Wij.land-boeren deelnemen, wordt regeneratieve landbouw opgehangen aan specifieke ecosysteemdiensten. In het project wordt onderzocht wat de potentie voor regeneratieve landbouw in Nederland is en worden bij twintig boeren onderzocht hoe ze bijdragen aan al die ecosysteemdiensten.

Meer weten over de discussie over definitie van Regeneratieve Landbouw? Bekijk de definitie van Terra Genesis International of lees de long read van The counter.

Regeneratief ook goed voor de boer

Vaak komt de vraag op of regeneratief boeren ook de boer wel voldoende oplevert, aangezien de minder intensieve bedrijfsvoering ook de productie omlaag kan brengen. Gelukkig staat daar tegenover dat de boer ook minder kosten heeft, doordat kunstmest en pesticiden niet of veel minder aangeschaft hoeven te worden. Om een helder beeld te krijgen hoe het onder de streep uitvalt, proberen we in het project Kosten-Batenanalyse Regeneratieve Landbouw tot een goede methodiek te komen om voor eens en altijd uitsluitsel te geven. Daarnaast werken we in diverse projecten aan goede verdienmodellen voor de regeneratieve boer.

Holistische benadering goed voor iedereen

De winst zit ‘m niet alleen in de verschillende aspecten als biodiversiteit of het verdienmodel van de boer, het gaat om een holistische benadering waarin alle aspecten een versterkende werking op elkaar hebben. Regeneratieve landbouw is voor Wij.land ook een sociale beweging: onze emotionele verbinding herstellen met het landschap, samen leren door te doen, en het versterken van de sociaal-economische positie en autonomie van de boeren. Boeren krijgen weer perspectief, landschappen worden aantrekkelijker en mensen zijn meer betrokken bij voedselproductie. Zo ontstaat er een sterkere verbinding tussen stad en platteland en krijgt regeneratieve landbouw betekenis voor iedereen.