Je bedrijf natuurinclusief inrichten en een goed inkomen blijven verdienen? Met die vraag startte we het onderzoek naar het verdienmodel van natuurinclusieve melkveehouderij. Van 45 melkveehouders in verschillende stadia van natuurinclusiviteit kregen we inzicht in hun boekhouding om de kosten en baten in kaart te brengen. Verschillende maatregelen zoals langer weiden, kruidenrijk grasland en agrarisch natuurbeheer werden meegenomen. Daarnaast is gekeken naar de kosten en baten van neventakken zoals zelf verzuivelen of verkoop van producten in een eigen boerderijwinkel.

In 2023 haalden we het net op en zijn de eerste uitkomsten positief: het behalen van een goed resultaat is zeker mogelijk voor natuurinclusieve melkveehouderij.

In het onderzoek staat de behoefte van de boer die natuurinclusiever wil werken centraal. De bedrijfseconomische resultaten worden vergeleken in studiegroepen waardoor boeren van elkaar kunnen leren. Er is binnen het onderzoek ook mogelijkheid voor thematische verdieping en ondersteuning van individuele transitievragen. Een instrumentenmix van individueel en gezamenlijk spreekt aan en vergroot het nut van deelname aan het onderzoek.

In het onderzoek werden de economische en financiële prestaties van boekjaar 2021 vergeleken van 45 bedrijven in het westelijk veengebied, Friesland, Gelderland en Noord-Brabant. De bedrijven zijn ingedeeld in drie groepen: meest extensief (< 11.000 kg/ha), gemiddeld extensief (11-16.000 kg/ha) en meest intensief (> 16.000 kg/ha). Het Nederlands gemiddelde ligt op 16750 kg/ha. We zien dat de meest extensieve groep hoog scoort op een aantal natuurinclusieve kenmerken waaronder gemiddeld 3000 uur weidegang per jaar en gemiddeld 60% van het areaal ingezaaid met kruidenrijk grasland.

een goed verdienmodel voor natuurinclusieve landbouw

Een belangrijke uitkomst van het onderzoek is dat er een goed verdienmodel mogelijk is voor natuurinclusieve landbouw maar dat er zeker ook uitdagingen zijn. De bedrijfseconomische resultaten in de meest extensieve groep melkveehouders varieerden sterk. Het blijkt dat het verdienmodel samenhangt met onder andere kostenbesparing. Extensieve melkveehouders besparen op de aankoop van voer (denk aan krachtvoer), hebben lagere bewerkingskosten, zoals voor loonwerk, meststoffen en machines en maken efficiënt gebruik van weidegang. Boeren in de extensievere groepen ontvingen vaak ook een hogere melkprijs vanwege keurmerken zoals biologisch en ‘On the way to PlanetProof’. De meest intensieve groep heeft hogere opbrengsten maar ook fors hogere variabele kosten.

Cock Verweij, boer in Weesp en deelnemer aan één van de studiegroepen: “Het gaat voor mij om de kunst van het weglaten en maximaal benutten wat je hebt. We zien dit terug in onze cijfers. We hebben minder kosten.”

Een belangrijk uitdaging is de transitie van intensief naar meer extensief: investeringen uit het verleden (in stallen, dier- en fosfaatrechten) moeten dan afbetaald worden met een kleiner volume melk, of er komen kosten bij voor pacht of aankoop van extra land.

diversiteit aan bedrijfsmodellen en toegesneden beleid

Een tweede belangrijke uitkomst van het onderzoek is dat de diversiteit aan verschillende bedrijfsmodellen binnen natuurinclusieve landbouw groter is dan in de gangbare melkveehouderij. Het ene boerenbedrijf is de andere niet. Er moet rekening worden gehouden met de fysieke en sociaal-culturele context van het bedrijf. Om boeren te ondersteunen in de transitie die bijdraagt aan de grote opgaven op klimaat, natuur, biodiversiteit en water, is er maatwerk en toegesneden beleid nodig.

De kosten-baten analysemethode en het onderzoek geven inzicht die voor beleidsontwikkeling gebruikt kan worden. Om de kosten en baten van de transitie echt in kaart te brengen willen we het onderzoek nog een aantal jaar doorzetten. Hiermee kunnen we ook de invloed van bijvoorbeeld weersomstandigheden en veranderingen in de markt en wet- en regelgeving laten zien. Om statistisch betrouwbare resultaten te produceren zal ook de groep deelnemers vergroot moeten worden. Vervolgonderzoek moet inzicht geven in hoeveel ondersteuning er vanuit markt en overheid nodig is om de transitie naar een melkveehouderij met minder emissies mogelijk te maken.