Stikstofdebat

Sinds twee maanden is de zogenoemde stikstofcrisis dagelijks in het nieuws. Niet alleen de landbouwsector ligt onder vuur, maar ook de bouw en het verkeer. Ondertussen was oktober de maand van de boerenprotesten. Boeren zijn het zat om in het nauw gedreven te worden door steeds veranderend beleid. Heel Nederland heeft gezien dat het onderwerp leeft. Er is duidelijk een probleem. Nu is het tijd voor een oplossing.

Er wordt gesproken over autoloze zondagen, een algehele bouwstop, en binnen de veehouderij hoort men over halvering van de veestapel en enzymen die aan veevoer toegevoegd zou moeten worden. De bij Wij.land aangesloten boeren hebben zich ook laten horen, en zijn het vaak niet eens met de richting waarin nu oplossingen worden gezocht. We blikken terug op de geluiden die wij rondom ons heen hebben verzameld.

We komen tot de conclusie dat de goedkoopste en duurzaamste oplossing al bestaat en wordt toegepast door allerlei boeren. Deze boeren worden vaak niet gehoord, terwijl zij een emissiearme productie leveren. Vergeet hen niet te belonen voor de maatregelen die blijven werken op de lange termijn.

“Alle sectoren moeten evenredig bijdragen aan vermindering van stikstof”

“Naar 1500 uur weidegang met 80 procent van de boeren scheelt net zo veel als van 120 naar 100 km/u rijden”

“Het moet niet gaan over minder dieren, maar over minder input van stikstof”

“Boeren moeten weer autonome keuzes kunnen maken, onafhankelijk van banken en andere erfbetreders”

“Regeneratieve landbouw kan juist uitstoot van stedelijk gebied compenseren”

“Naar schone lucht, water, biodiversiteit en landschap is wel vraag, maar het verdienmodel blijft achter”

Wil je enkele Wij.land boeren leren kennen? Ga dan naar Boer in Beeld

Wanneer is stikstof vanuit de landbouw een probleem?

Te veel stikstof veroorzaakt een disbalans in de natuur. Het is een voedingstof voor de bodem waar enkele soorten (zoals brandnetels) van profiteren, en andere (zeldzame) plantensoorten overwoekerd worden. Met het verdwijnen van deze planten wordt het ook voor afhankelijke insecten, vogels en andere diersoorten moeilijker om te overleven. Een stikstofoverschot is daarom van grote impact op biodiversiteit. Dit geldt voornamelijk voor voedingsarme natuurgebieden zoals heide, duin en hoogveen.

Belangrijk is het verschil in uitstoot (emissie) en neerslag (depositie). 40 % van de stikstof depositie in Nederland komt via de lucht uit onze buurlanden. De andere 60% proberen we zo veel mogelijk te beperken door de emissie in Nederland te verkleinen. Landbouw, waaronder veeteelt, draagt voor 70% bij aan de stikstofuitstoot van Nederland.

Stikstof uit de veehouderij komt voort uit kunstmest en dierlijke mest. Uit drijfmest (urine en mest samen) kan stikstof in de vorm van ammoniak verdampen en schade toebrengen aan naastgelegen gebieden. Stikstof uit vaste mest, in de juiste koolstof/stikstof verhouding, kan juist heel goed zijn voor de bodemvruchtbaarheid. Dit is bijvoorbeeld het geval bij weidegang (de mest komt ergens anders neer dan de urine). Ook de manier van opslag en aanwenden zijn in de praktijk belangrijke factoren.

Verschillende belangen

Er is een hoge urgentie om snel tot oplossingen te komen. Daarbij bestaat een frictie tussen de behoefte om natuur te beschermen enerzijds en groeiende druk om stadsgebieden uit te breiden en productie te verhogen. De vraag is hoe we het landschap willen inrichten ten behoeve van deze verschillende functies. We kunnen niet alles verwachten van het landbouwgebied, maar de belangen hoeven niet altijd tegenovergesteld te zijn. Er moet echter wel een verdienmodel worden geboden voor een nieuw landbouwmodel dat ruimte biedt aan meer natuurbelangen.

Het gesprek in de maatschappij en met boeren is pas net begonnen. Toch lijken er nu al oplossingen gekozen te worden. Daarbij wordt een pad ingeslagen waarvan het onduidelijk is wat dit op lange termijn oplevert. Oplossingen die nu geopperd worden zijn dure oplossingen voor de korte termijn, en stellen erg teleur in impact op lange termijn. Er is daarom weinig draagvlak voor deze oplossingen en dat zal bij uitblijvend resultaat alleen maar meer worden.

Een eenzijdige en technologische oplossing die wordt genoemd is een enzym van DSM dat aan het veevoer kan worden toegevoegd. We volgden de discussie onder enkele bij Wij.land aangesloten boeren.

“Ik maak me zorgen over het onnodig toedienen van een chemisch middel aan de dieren”

“De afhankelijkheid van toeleveranciers in de landbouw wordt zo alleen maar groter”

“Dit soort symptoombestrijding lokt een nieuwe crisis uit”

“Na een paar maanden wordt dit middel overruled door de pensflora en is de reductie nihil”

“Er zijn ook natuurlijke middelen om dit effect te bereiken”

Draagvlak onder boeren voor dit soort oplossingen zien we niet. Wel zien we genoeg andere oplossingen, waar veel van hen al ervaring mee hebben.

Integrale aanpak

Waar eerder werd gesproken over een fosfaatcrisis, hebben we nu een stikstofcrisis, en komt binnenkort de klimaatcrisis. Voor veel boeren staan deze onderwerpen niet los van elkaar, want landbouw is een integraal systeem. Daarbij geldt dat voor zowel fosfaat, stikstof en broeikasgassen, de uitstoot en opname in balans moeten zijn. Daarom pleiten we voor een duurzaam bedrijfssysteem in alle aspecten, van voer tot mest, van productie tot natuur en dierenwelzijn. Symptoombestrijding levert op de lange termijn niets op.

We zien dat er naast ons veel anderen zijn die aandacht vragen voor het belang van lange termijn oplossingen. De Federatie Agro-Ecologische Boeren roept op om het anders te doen, in samenhang met de natuur. Bedrijfsadviseur duurzame landbouw Kees Water onderbouwt het belang van een integrale aanpak en geeft suggesties voor dappere beleidskeuzes die daar bij horen.

De Vereniging tot Behoud van Boer&Milieu (VBBM) geeft advies voor een verantwoorde kringlooplandbouw. Voorbeelden van maatregelen die bijdragen aan verantwoorde stikstofbalans zijn minder eiwitrijke voeding, veel weidegang, en herstel van het bodemleven zodat er minder kunstmest nodig is.

Nu tijd maken voor lange termijn oplossingen zal uiteindelijk effectiever en goedkoper zijn. Minder stikstof in het voer en minder kunstmest op het land zal automatisch zorgen voor minder stikstofverliezen. Ook mest scheiden en meer weidegang is een logische oplossing. Echter alleen kijken naar een stalsysteem of een toegevoegd enzym zal nooit de gewenste uitkomst bieden, mits er niet ook gekeken wordt naar andere aspecten zoals voer, mestkwaliteit en bodem.

We laten samen zien dat het kan

De boeren waar Wij.land mee werkt zijn bezig met het vinden van lange termijn oplossingen. Zo verbeteren zij allemaal de bodemkwaliteit, de basis van een integrale aanpak. Een betere bodem levert beter voer, waardoor minder krachtvoer en kunstmest nodig is. Ook hebben we bijvoorbeeld projecten rondom weidegang en mestkwaliteit.

We horen overal om ons heen de roep om gehoord te worden. Voor ons en vele anderen is de werkwijze niet nieuw. Kringlooplandbouw is al langer een begrip en praktijk waar we achter staan. In de praktijk zien we dat terug in experimenten en projecten die we doen.

Een oproep aan de mensen die nu de besluiten nemen die we nog vele jaren gaan voelen: geef gehoor aan de groep boeren die laat zien dat het wel kan. Er is een grote diversiteit aan boerenbedrijven, maar veel van hen blijven ongezien. Vergeet niet dat de boer de oplossing heeft naar een emissiearme productie, en daarmee de belangrijkste samenwerkingspartner is. Ga niet voor nieuwe dure technologische oplossingen, maar beloon de maatregelen die boeren nu al toepassen. Ga voor een minder dure en duurzamere impact.