We kennen boeren die koeien of kippen houden. We kennen boeren die akkers vol groenten verbouwen of juist kassen vol fruit telen. We zijn eraan gewend dat boeren tastbare producten leveren. Geld geruild voor voedsel. Maar boeren kunnen veel meer leveren  dan voedsel: een gezond en biodivers landschap. Als het aan ons ligt geven we boeren ook een rol als landschapsbeheerder. 

Landschapsbeheer heeft alles te maken met het ondersteunen van ecosystemen. Gezonde ecosystemen leveren ecosysteemdiensten, diensten uit de natuur waar mensen van profiteren. Een goed beheerd stuk land kan talloze ecosysteemdiensten leveren. Van voedselvoorziening tot waterzuivering, van een inspirerende wandeling tot het voeden van bodemleven en vastleggen van CO2. Omdat we deze diensten cadeau krijgen, vergeten we al snel hoe waardevol ze zijn. Pas wanneer ecosysteemdiensten verminderen of verdwijnen wordt duidelijk dat we niet zonder willen en kunnen. Goed landschapsbeheer zorgt dat we van ecosysteemdiensten kunnen blijven profiteren en de voordelen van een ecosysteem zelfs vergroten. 

Wanneer ben je landschapsbeheerder? 

In Nederland zijn er verschillende soorten landschapsbeheerders: je hebt Terrein Beheer Organisaties (TBO’s), zoals Staatsbosbeheer, de provinciale landschappen en Natuurmonumenten), je hebt overheden zoals de waterschappen, en particuliere grondbezitters waaronder agrariërs, landgoederen en institutionele beleggers die hun grond verpachten, vaak aan boeren. 

Via Agrarisch Natuur- en landschapsbeheer (ANLb) en de Eco-regeling kunnen boeren vergoedingen krijgen voor natuur- en ecosysteembeheer op hun landbouwgrond. Maar die vergoeding is vaak niet genoeg om de misgelopen inkomsten, aanschaf van materiaal en de arbeidsuren van te betalen, laat staan dat het genoeg is om van de levering van ecosysteemdiensten een verdienmodel te maken. Die grond optimaal inrichten voor het ecosysteem betekent minder gewassen en minder vee, en dus minder inkomsten. Voor veel boeren kan dat financieel niet uit. Maar als het wel zou kunnen, is het dan eerlijk om van boeren vrijwilligerswerk te verwachten? 

Afhankelijk van het soort grond en de omgeving zijn er echt een heleboel activiteiten waarmee de boer de natuur een handje kan helpen. Bijvoorbeeld door bomen, struiken en hagen aan te leggen en te onderhouden. Of het creëren van plasdras gebied, en te zorgen dat het goed geschikt blijft voor de jaarlijks terugkerende kolonies grutto’s. Maar ook het inzaaien en onderhouden van kruidenrijke graslanden, zodat het bodemleven en de biodiversiteit bovengronds een extra impuls krijgen.  

“Voor veel boeren kan dat financieel niet uit. Maar als het wel zou kunnen, is het dan eerlijk om van boeren vrijwilligerswerk te verwachten?“

Boeren hebben meer grond in beheer dan al de andere landschapsbeheerders tezamen, namelijk iets minder dan 43% van de totale oppervlakte in Nederland. Toch worden ze nauwelijks beloond om het landschap waarin ze werken, te onderhouden. Maar waarom niet? Waarom willen we wel betalen voor eten, maar niet voor schone lucht, schoon water en een gezonde bodem? We kunnen niet zonder. 

Voedsel het belangrijkst 

Na de hongerwinter was er de angst voor voedseltekorten, en werd er grootschalig en succesvol geïnvesteerd in hoogproductieve landbouw. Zo succesvol, dat Nederlnad tegenwoording de één na grootste exporteur van agrarische producten ter wereld is. Maar deze efficiencyslag ging ten koste van allerlei landschappelijke waarden die samenhingen met een kleinschaliger manier van produceren. Heggen en houtwallen verdwenen, sloten werden gedempt en meanderende beken rechtgetrokken. De bemesting ging omhoog en het waterpeil omlaag. Veerkracht werd ingeruild voor productiviteit. 

Inmiddels beginnen we hier als maatschappij anders over te denken. We willen ons agrarisch natuurlandschap behouden en veerkrachtiger vormgeven. We willen naast gezond voedsel ook meer en verbeterde ecosysteemdiensten zoals koolstofvastlegging, luchtfiltratie, regenwaterregulatie en natuurrecreatie in het landelijk gebied. Voor gezonde mensen, dieren, planten, voedsel en een landschap wat we met trots door kunnen geven aan de volgende generatie. Daar moeten de boeren een sleutelrol in gaan spelen. Met alleen de natuurgebieden komen we er niet.