We kennen boeren die koeien of kippen houden. We kennen boeren die akkers vol groenten verbouwen of juist kassen vol fruit telen. We zijn eraan gewend dat boeren tastbare producten leveren. Geld geruild voor voedsel. Maar boeren kunnen veel meer leveren  dan voedsel: een gezond en biodivers landschap. Als het aan ons ligt geven we boeren ook een rol als landschapsbeheerder. 

Landschapsbeheer heeft alles te maken met het ondersteunen van ecosystemen. Gezonde ecosystemen leveren ecosysteemdiensten, diensten uit de natuur waar mensen van profiteren. Een goed beheerd stuk land kan talloze ecosysteemdiensten leveren. Van voedselvoorziening tot waterzuivering, van een inspirerende wandeling tot het voeden van bodemleven en vastleggen van CO2. Omdat we deze diensten cadeau krijgen, vergeten we al snel hoe waardevol ze zijn. Pas wanneer ecosysteemdiensten verminderen of verdwijnen wordt duidelijk dat we niet zonder willen en kunnen. Goed landschapsbeheer zorgt dat we van ecosysteemdiensten kunnen blijven profiteren en de voordelen van een ecosysteem zelfs vergroten. 

Wanneer ben je landschapsbeheerder? 

In Nederland zijn er verschillende soorten landschapsbeheerders: je hebt Terrein Beheer Organisaties (TBO’s), zoals Staatsbosbeheer, de provinciale landschappen en Natuurmonumenten), je hebt overheden zoals de waterschappen, en particuliere grondbezitters waaronder agrariërs, landgoederen en institutionele beleggers die hun grond verpachten, vaak aan boeren. 

Via Agrarisch Natuur- en landschapsbeheer (ANLb) en de Eco-regeling kunnen boeren vergoedingen krijgen voor natuur- en ecosysteembeheer op hun landbouwgrond. Maar die vergoeding is vaak niet genoeg om de misgelopen inkomsten, aanschaf van materiaal en de arbeidsuren van te betalen, laat staan dat het genoeg is om van de levering van ecosysteemdiensten een verdienmodel te maken. Die grond optimaal inrichten voor het ecosysteem betekent minder gewassen en minder vee, en dus minder inkomsten. Voor veel boeren kan dat financieel niet uit. Maar als het wel zou kunnen, is het dan eerlijk om van boeren vrijwilligerswerk te verwachten? 

Afhankelijk van het soort grond en de omgeving zijn er echt een heleboel activiteiten waarmee de boer de natuur een handje kan helpen. Bijvoorbeeld door bomen, struiken en hagen aan te leggen en te onderhouden. Of het creëren van plasdras gebied, en te zorgen dat het goed geschikt blijft voor de jaarlijks terugkerende kolonies grutto’s. Maar ook het inzaaien en onderhouden van kruidenrijke graslanden, zodat het bodemleven en de biodiversiteit bovengronds een extra impuls krijgen.  

“Voor veel boeren kan dat financieel niet uit. Maar als het wel zou kunnen, is het dan eerlijk om van boeren vrijwilligerswerk te verwachten?“

Boeren hebben meer grond in beheer dan al de andere landschapsbeheerders tezamen, namelijk iets minder dan 43% van de totale oppervlakte in Nederland. Toch worden ze nauwelijks beloond om het landschap waarin ze werken, te onderhouden. Maar waarom niet? Waarom willen we wel betalen voor eten, maar niet voor schone lucht, schoon water en een gezonde bodem? We kunnen niet zonder. 

Voedsel het belangrijkst 

Na de hongerwinter was er de angst voor voedseltekorten, en werd er grootschalig en succesvol geïnvesteerd in hoogproductieve landbouw. Zo succesvol, dat Nederlnad tegenwoording de één na grootste exporteur van agrarische producten ter wereld is. Maar deze efficiencyslag ging ten koste van allerlei landschappelijke waarden die samenhingen met een kleinschaliger manier van produceren. Heggen en houtwallen verdwenen, sloten werden gedempt en meanderende beken rechtgetrokken. De bemesting ging omhoog en het waterpeil omlaag. Veerkracht werd ingeruild voor productiviteit. 

Inmiddels beginnen we hier als maatschappij anders over te denken. We willen ons agrarisch natuurlandschap behouden en veerkrachtiger vormgeven. We willen naast gezond voedsel ook meer en verbeterde ecosysteemdiensten zoals koolstofvastlegging, luchtfiltratie, regenwaterregulatie en natuurrecreatie in het landelijk gebied. Voor gezonde mensen, dieren, planten, voedsel en een landschap wat we met trots door kunnen geven aan de volgende generatie. Daar moeten de boeren een sleutelrol in gaan spelen. Met alleen de natuurgebieden komen we er niet.  

Wat doet Wij.land 

We zetten ons in voor een goed verdienmodel achter ecosysteemdiensten. Een boer moet de mogelijkheid om te stoppen met maximaal produceren en te kiezen voor natuur. Met een betere beloning van landschapsbeheer, kunnen we daar komen. Maar hoe die beloning eruit moet zien is nog best lastig. 

Allereerst is het vaak niet bekend hoeveel arbeid en andere kosten er komen kijken bij het verrichten van deze werkzaamheden. Hoe lang is een boer bijvoorbeeld bezig met het aanleggen van een kilometer vlechtheg? Of met het onderhouden van een plasdrasgebied? En hoeveel minder gras levert zo’n perceel op? 

Daarnaast zijn er ecosysteemdiensten die zowel voordelen voor de publieke zaak hebben, maar ook voor de boer. Bijvoorbeeld bij de aanleg van kruidenrijk grasland, dat betekent onder andere meer koolstofopslag voor ons, maar ook minder uitgaven aan bijvoorbeeld kunstmest voor de boer. Hoe gaan we dan bepalen hoeveel de publieke zaak gaat bijdragen en hoeveel ‘gewoon’ een investering is voor rekening van de boer?  

Tot slot moeten we nadenken over hoe we gaan betalen. Moet het aan de markt worden overgelaten? Zoals al gebeurt met initiatieven als Boeren van Amstel, FrieslandCampina of Albert Heijn? Is het eerlijk dat een bepaalde groep burgers dan zijn portemonnee moet trekken om voordelen waar iedereen baat bij heeft mogelijk te maken? Of dat bedrijven bepalen wat een kruidenrijk grasland of schone sloot waard is? Moet de overheid een systeem optuigen waarin boeren langdurig betaald kunnen worden voor de geleverde ecosysteemdiensten? En gaat de overheid dan de prijs bepalen en worden boeren gereduceerd tot leverancier, of gaat de boer zelf een offerte maken en hier als ondernemer optreden? 

Doe mee

Met deze vragen houden we ons bezig in het project ecosysteemdiensten. We werken samen met onze partners en ons boerennetwerk naar hoe we het verdienmodel achter landschapsbeheer kunnen vormgeven.   

Wil je bijdragen? We zoeken bedrijven die ecosysteemdiensten van boeren willen afnemen en partners om onze ecosysteemdiensten-aanpak verder te ontwikkelen. Kan jij ons aan de juiste (keuken)tafels krijgen? Neem contact op met Matthijs via m.boeschoten@wij.land. 

Lees ook