Voor een eerste blik op de gesteldheid van jouw bodem.
Boeren hebben in Nederland steeds vaker te maken met de gevolgen van extreem weer. Zwakke plekken in het bodemsysteem worden daardoor nog duidelijker zichtbaar. Niet alleen op het land, maar ook in de portemonnee. Verdroogde percelen, of juist natte plekken zorgen ervoor dat het gras niet optimaal groeit. Steeds meer boeren realiseren zich daardoor het belang van een gezonde bodem die tegen een stootje kan. Wie vooruit wil blijven boeren, doet er dus goed aan om niet alleen naar de chemische waarden van de bodem te kijken, maar ook in de biologische en fysieke aspecten te duiken. Maar waar begin je? Bijvoorbeeld bij de plantensoorten die je iets verrassends kunnen vertellen over je bodem: de onkruiden.
Bodemwaarden & balans
Onkruiden groeien net als alle andere planten het best op de plek waar de omstandigheden in en op de bodem voor die soort ideaal zijn. Zo dragen ze bij aan een ecosysteem waarin de bodem bedekt blijft en het bodemleven zich ontwikkelt. Als je weet welke mineralen via de sapstromen door een plant bewegen, kun je waardevolle signalen oppikken over wat de bodem tekort komt om jouw gras optimaal te kunnen laten groeien. Scheve verhoudingen tussen mineralen en sporenelementen brengen een ecosysteem uit balans wat leidt tot méér onkruid. Door je onkruiden in kaart te brengen leer je als boer bovendien weer op je eigen waarnemingsvermogen en kennis te vertrouwen en word je minder afhankelijk van adviseurs. Ook die verhouding wordt zo minder scheef, zou je kunnen zeggen.
We nemen twee veelvoorkomende onkruiden op veenweidegrond onder de loep—als zaadje voor een meer holistische blik op bodem en landbouw.
In maart of april zie je hun gele koppen boven het maaiveld uitkomen en bijen, hommels en andere bestuivers er enthousiast op af stormen.
De paardenbloem
Eigenschappen
Paardenbloemen zijn de wat vroegere bloeiers op ‘t land. In maart of april zie je hun gele koppen boven het maaiveld uitkomen en bijen, hommels en andere bestuivers er enthousiast op af stormen. Ze hebben een lange penwortel die diep de grond in gaat. Daarmee breken ze harde lagen open en brengen ze mineralen uit diepere bodemlagen omhoog. Dit helpt bij de structuur van de bodem én kan nutriënten terugbrengen in de graszode.
Signaal
- Paardebloemen op je land betekent een laag calciumgehalte in je bodem ten opzichte van magnesiumgehalte (CEC-verdeling). En dus vooral in de bovenste laag van de grond.
- Is de penwortel bovendien niet recht maar buigt hij halverwege opzij? Dan is dat een indicator dat je te maken hebt met verdichte bodemlagen met mogelijk een slechte structuur. De bodemstructuur verbeteren door compost of bokashi over je land uit te rijden kan daarvoor een mooie oplossing zijn.
- Ook goed nieuws: paardenbloemen groeien het liefst op een goed doorwortelde bodem vol zuurstof en structuur. Als de penwortel niet opzij groeit, dan betekent het dat je bovenlaag dus niet verdicht is.
Onkruid of bijkruid?
In kruidenrijk grasland is deze bloem een welkome gast doordat hij rijk is aan calcium, kalium, magnesium en ijzer. De bladeren bevatten bovendien veel eiwitten en vitamines (A, C en K) en het eten ervan helpt koeien bij hun spijsvertering waardoor ook hun mest van hogere kwaliteit wordt.
Ridderzuring
Naast paardenbloemen vind je ook veel ridderzuring in veenweidegebieden. En dat is een hardnekkige plant: een echte oer-overlever want het zaad is namelijk tot wel 60 jaar kiemkrachtig. Een kiemplant vormt binnen 6 à 7 weken een penwortel die tot wel 1,5 meter kan worden. Na één jaar begint een plant zaad te produceren en na het tweede jaar begint de vertakking van de wortelhals.
Signaal
- Ridderzuring kan met z’n penwortel verdichte lagen in de ondergrond doorbreken. De aanwezigheid van ridderzuring vertelt je dus dat er een verdichting in de bodem zit. Door te kijken wanneer de penwortel ‘knikt’ kan je zien waar de verdichting zit. Zit de knik oppervlakkig, dan komt dat waarschijnlijk door rijschade. Zit het dieper? Dan kan dit te maken hebben met de Ca/Mg-verhouding in de bodem!
- De aanwezigheid van ridderzuring neemt toe bij veel beschikbaar kalium in de bodem, maar pas na de vorming van de penwortel. Bij een lagere hoeveelheid beschikbaar kalium kan gras beter concurreren met ridderzuring.
- Ridderzuring heeft open plekken in het grasland nodig om in het begin effectief te kunnen ontkiemen. Die open plekken kunnen ontstaan door vertrapping van het vee of door bijvoorbeeld rijschade. Open plekken veroorzaakt door drijfmest, vormen ideale omstandigheden voor ridderzuring om te kiemen doordat drijfmest een hoog aandeel kalium heeft en dus de ideale voedingsbodem levert. .
Onkruid of bijkruid?
Een schaap kun je zo nu en dan nog wel eens blij maken met wat zuring, maar koeien slaan toch liever over. Dat is misschien wel logisch gezien de lagere voedingswaarde die het heeft. Dit kruid is dus wel écht onhandig.
Van het handmatig of machinaal uitsteken tot het elke 5 weken maaien en uitputten. Het voorkomen dat planten in het zaad schieten tot het voorkomen dat nieuw zaad je bedrijf binnenkomt: er zijn talloze manieren om van ridderzuring af te komen. Maar wie slim is ziet de aanwezigheid van de plant dus als signaal om ook iets aan de structuur van de bodem te doen.
Een kwestie van balanceren
Er zijn natuurlijk nog veel meer soorten onkruiden in het weiland te vinden die ons iets kunnen vertellen over de gesteldheid van de bodem. Maar deze twee soorten geven alvast een beginnend beeld van een andere manier van kijken naar landbouw. Wie alleen op chemische wijze de strijd tegen het onkruid aangaat, verstoort namelijk al snel de balans in de bodem, terwijl je juist voor een optimale balans wilt zorgen zodat het bodemleven op z’n best is. Daarmee voorkom je dat je het ingenieuze spel tussen miljoenen bacteriën, schimmels, wormen en planten tekort doet.
Ben je benieuwd naar het leven onder het oppervlak en wil je weten hoe dat spel gespeeld wordt en wat jouw rol in het geheel is? We vertellen het je in onze bodemcursus waar je leert:
- Hoe je opname van voedingsstoffen voor planten en gewassen optimaliseert.
- Wat de rol van mest is voor het bodemleven.
- Hoe je de bodem analyseert en welke streefwaarden daarbij horen.
- Hoe het bodemleven de diergezondheid beïnvloedt.
- Hoe gezondere dieren voor gezondere producten zorgen.
En niet onbelangrijk: hoe je zelf meer plezier in je werk krijgt en economisch meer kan bijdragen aan de opbrengst van je bedrijf. Schrijf je dus snel in voor de wachtlijst voor de bodemcursus.
Wie alleen op chemische wijze de strijd tegen het onkruid aangaat, verstoort namelijk al snel de balans in de bodem, terwijl je juist voor een optimale balans wilt zorgen zodat het bodemleven op z’n best is.
