Het verbeteren van de waterkwaliteit is één van de grote opgaven die er in Nederland liggen. In de Kaderrichtlijn Water staat beschreven dat we in 2027 moeten realiseren dat we chemisch schoon en ecologisch gezond oppervlaktewater en grondwater hebben en moeten behouden.

Water staat ook behoorlijk centraal in het leven van veel boeren in het veenweidegebied. Of het nou in de vorm van regen is, te veel of juist te weinig, of in de sloten die ze beheren, een goede waterkwaliteit is belangrijk. Bij helder, voedselarm water blijft de biodiversiteit op peil, groeien de gewassen beter en heeft het vee schoon drinkwater.

Maar de waterkwaliteit in het veenweidegebied voldoet op veel plekken nog niet aan de richtlijn. Dat komt door een combinatie van menselijke en natuurlijke processen.

Menselijke processen

Bij het uitrijden van kunstmest, mest en gewasbeschermingsmiddelen kunnen er nutriënten uitspoelen naar het water. Die nutriënten zijn voeding voor algen, waardoor sloten dichtgroeien en inheemse soorten als de krabbenscheer en het waterdrieblad verminderen of verdwijnen. Gewasbeschermingsmiddelen kunnen ook een negatieve impact hebben op het ecosysteem van een sloot.
We onderzoeken samen met boeren hoe uitspoeling zoveel mogelijk voorkomen kan worden, want de soort mest en de manier waarop er bemest wordt, heeft waarschijnlijk een grote impact op de hoeveelheid uitspoeling.

Natuurlijke processen

Veen is een complexe bodemsoort omdat het zuurstofarm is. Als er zuurstof bijkomt, oxideert het organische materiaal, breekt af, en kan als bagger in sloten belanden. Dit proces leidt tot de vrijlating van nutriënten zoals fosfor en ammonium, en mogelijk schadelijke stoffen zoals sulfide. Daarnaast spoelen sulfaat en nitraat uit naar diepere grondlagen en oppervlaktewater, wat grond- en drinkwaterkwaliteit aantast. Zwavelreductie tot sulfide veroorzaakt geurproblemen en kan schade toebrengen aan aquatische ecosystemen.

Wij.land-boeren zelf aan de slag

In 2023 startten we het project Waterkwaliteit met Collectief Rijnland en EarthWatch. Tien boeren hebben met de Fresh Water Kit van EarthWatch hun sloten gemonitord op stikstof en fosfaat. Uit dat project leerden we veel waardevolle lessen, waaronder dat stikstof op veen lastig te meten is. In het vervolg van het project, dat het komende jaar loopt, gaan zeven van de tien boeren door met meten, maar nu op ammonium en fosfaat. We gaan met deze boeren ook aan de slag met het verbeteren van de sloot; dat doen we met een slootplan dat de boeren met Rijn Gouwe Wiericke gaan maken. Eén van de beheermaatregelen is ecologisch slootschonen, wat ook onder agrarisch natuurbeheer valt en waarvoor een vergoeding beschikbaar is.
We starten ook met een nieuwe groep boeren; er is ruimte voor 15 tot 20 deelnemers – een mooie groei! Deze boeren gaan samen met EarthWatch leren hoe zij zelf metingen kunnen uitvoeren. We organiseren bijeenkomsten, waaronder een lezing over de invloed van mest op water. Er zijn in deze groep nog een aantal plekken beschikbaar; je kunt hiervoor contact opnemen met Felix via f.hees@wij.land.
Wil je eerst kennismaken met het waterleven? We organiseren op 10 december een bijeenkomst over slootecologie met Rijn & Gouwe Wiericke. Geef je op bij Felix via f.hees@wij.land.