Gaan we weer meer bomen en struiken zien in het open veenweidelandschap? Lang is er gedacht dat in veenweiden agroforestry niet zou passen of te combineren zou zijn met andere doelstellingen. Maar steeds meer boeren in ons netwerk worden toch nieuwsgierig wat meer bomen en struiken in het land hen zouden kunnen brengen. We zijn dus aan de slag gegaan met het testen van agroforestry in veenweidelandschap.
Waar komt die twijfel over bomen en struiken op veen vandaan?
Van oudsher is het veenweidegebied een cultuurlandschap, gevormd door mensen dus. De lange percelen veengrond gescheiden door kleine slootjes maken verre zichtlijnen richting de horizon. De kenmerkende weidse Hollandse hemel erbovenop maken het plaatje af

Over de jaren is het landschap in het veenweidegebied en Nederland in het algemeen steeds opener geworden. Dat is handig voor de boeren, en goed voor de weidevogels. Maar we worden ons ook steeds bewuster van de uitdagingen die open landschap met zich meebrengt en beginnen we ons af te vragen of dat landschap niet een beetje té open is geworden.
Een gebrek aan bomen, struiken en hagen is in veel weides ook een gebrek aan schaduw en een gebrek aan voedsel en habitat voor flora en fauna. Een weiland gericht op optimale grasproductie is nou eenmaal lang niet zo nuttig voor het ecosysteem als een biodiverse wei ronkend van het leven. Makkelijk opgelost zou je denken. Aanplanten die handel! Helaas, her en der bomen en struiken neerzetten, zo simpel is het niet.

Blokkades bij boeren en beleid
Er komt best wel wat op de boer af wanneer die aan de slag wil met agroforestry. Hoe zit het met de weidevogels? Zijn er vergunningen nodig? Welke soorten kunnen goed op veen? Hoe duur is de aanschaf, aanplant en het onderhoud van bomen en struiken? En levert het aan het eind van de rit nog wat op? Is het eerlijk dat de boer agroforestry alleen voor elkaar moet boksen terwijl het hele ecosysteem profiteert?
In het project Hollandse Lagen – mede mogelijk gemaakt door Contribute Foundation – gaan we met die vragen aan de slag.
Waarom willen boeren meedoen?
De meeste boeren die meedoen, doen dat om het dierenwelzijn en diergezondheid te verbeteren. Veel planten hebben medicinale functies, koeien en schapen weten instinctief welke soorten ze meer moeten eten als ze last hebben van bepaalde kwalen zoals wormen! De voederhaag als natuurlijke koeienapotheek is populair bij melkveehouders, maar er waren ook hele andere doelen zoals meer privacy, het vervangen van hekken door hagen, een extra verdienmodel met noten- en fruitbomen, enzovoorts!

Er is niet één vorm van agroforestry
Hoe agroforestry eruitziet zal altijd verschillen. De karakteristieken van het landschap, de bodem en de wensen van de boer zijn sturend. Bij het ene bedrijf passen voerderhagen voor de koeien, een ander is meer gebaat bij een appelboomgaard.
Bij zes boeren hebben we bomen en/of hagen aangeplant en bij drie boeren lange voederhagen die gevlochten gaan worden. Het plantgoed is in 2023 geplant en begint goed op te komen!
Het kiezen van de juiste soorten is doorslaggevend
We testen dus met bomen, struiken en voederhagen. Alle soorten zijn inheems en autochtoon, dus in Nederland opgekweekt. In die drie categorieën hebben we ‘veilige’ keuzes gemaakt die het goed zouden moeten doen op veen, zoals de wilg en es, maar we hebben ook soorten geplant die op papier niet ideaal zijn voor veen. We proberen soorten die eetbaar zijn voor dieren, maar testen ook met struiken waar mensen van kunnen genieten, zoals bosbessen.
Voederhagen zijn nog iets ingewikkelder, want de haag moet aan veel punten voldoen om een succes te worden. De soorten moeten redelijk klein blijven, zodat de haag niet té groot wordt en goed beheersbaar blijft. Daarbij moeten de soorten zich goed laten vlechten. Als koeienapotheek moeten er natuurlijk voldoende soorten met mineralen en werkzame stoffen tussen zitten. De voederhaag moet goed gevreten worden door het vee, maar ook weer niet té goed want dan heb je al snel geen haag meer over.
We gaan alle soorten monitoren op groei en herstel, zodat we tegen het eind van het project meer duidelijkheid kunnen geven over welke soorten geschikt zijn voor de doelstellingen die we willen halen.



Wat moet dat kosten?
We gaan ook bijhouden wat het onze boeren kost en oplevert. We monitoren de aanschaf, beheerskosten en eventuele opbrengsten. Wanneer agroforestry dan een wenselijk landschapelement blijkt wat Nederland grootschaliger wil inzetten, kunnen we duidelijkheid geven over de kosten om een boer en diens land hiervoor in te zetten.

Samen optrekken voor een sterker ecosysteem
Op beleidsniveau is er nog een slag te slaan. De benadering van agroforestry verschilt per regio. Utrecht heeft een speciaal aanspreekpunt, terwijl Zuid-Holland het versnipperd aanpakt. We krijgen op dit moment de resultaten voor de vergunningen terug, afhankelijk daarvan gaan we ook weer meer pilots opzetten en aanplanten. De Omgevingswet zou dit proces van aanvragen uiteindelijk gemakkelijker moeten gaan maken.
De gebiedsvisie blijft in de toekomst ook heel belangrijk. Hoe willen we dat het veenweidegebied zich gaat ontwikkelen? Daar staat nog steeds een groot vraagteken achter wat een hoop onzekerheid met zich mee brengt over agroforestry.
23 oktober organiseren we een bijeenkomst over agroforestry voor beleidsmakers. We hopen hier goede gesprekken te gaan voeren en afspraken te gaan maken over hoe we samen op kunnen trekken. Hier maken we een verslag van, dus houd ons zeker in de gaten!
Wil je op de hoogte blijven? Meld je aan voor onze algemene nieuwsbrief (vier keer per jaar) of de boerennieuwsbrief (maandelijks)!